Narcisme

Narcisme – als overlevingskunst van het niet-gezien-zijn

“Narcisme.”

Een woord dat snel valt. In de media, in relaties, in therapie. Vaak als label, soms als oordeel. Maar wat bedoelen we er eigenlijk mee?

In mijn praktijk kijk ik niet naar mensen als een verzameling stoornissen of labels. Ik kijk naar de mens als geheel. Naar wat iemand in zijn of haar leven heeft moeten doen om te overleven, zich staande te houden, erkenning of veiligheid te vinden. En narcisme zie ik dan niet als ‘fout’, maar als een menselijke aanpassing aan een diep gemis: het niet gezien zijn in wie je werkelijk bent.

Wat is narcistische afweer eigenlijk?

We hebben allemaal delen in ons die zich willen laten zien. Die gezien, gevoeld en erkend willen worden. En tegelijk hebben we allemaal ook delen die ooit hebben geleerd: ik ben niet welkom zoals ik ben. Ik moet iets worden, iets presteren, iets beschermen, iets mooier of sterker maken dan het is, anders word ik niet geliefd.

Wanneer een kind herhaaldelijk niet werkelijk gezien wordt in zijn gevoeligheid, zijn behoeften, zijn unieke innerlijke wereld, dan zoekt het naar manieren om zich toch bestaansrecht te geven. Eén van die manieren is een beschermend schild: narcistische afweer.

Deze afweer komt in allerlei vormen. Bijvoorbeeld:

·       De neiging om jezelf groter of belangrijker te maken dan je je vanbinnen voelt.

·       De behoefte aan bewondering of bevestiging van buitenaf.

·       Moeite met echte intimiteit of kwetsbaarheid.

·       Gevoeligheid voor kritiek of afwijzing.

·       Een ‘glanzende’ buitenkant waarachter eenzaamheid of onzekerheid schuilgaat.

We dragen het allemaal een beetje in ons

Narcistische trekken zijn niet alleen voorbehouden aan mensen met een diagnose. Sterker nog: we dragen allemaal wel íets van deze afweer in ons. Omdat we allemaal ooit een kind waren. Omdat niemand in zijn totaliteit gezien kon worden—hoe liefdevol de omgeving ook was. We zijn unieke wezens met een innerlijke wereld die altijd deels verborgen blijft voor de ander.

Narcistische afweer is dus niet per definitie een stoornis. Het is een poging van het systeem om bestaansrecht te behouden, om pijn te dempen, om contact te houden met een gevoel van eigenwaarde—hoe kwetsbaar en wankel dat ook is.

Wanneer wordt het destructief?

De term narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) komt uit het medische model en verwijst naar een patroon waarin empathie ontbreekt, relaties worden belemmerd en er weinig innerlijk besef is van de eigen impact. Narcistische afweer wordt destructief wanneer er geen ruimte is voor reflectie of relatie. Wanneer de ander tot object wordt gemaakt. Wanneer wederkerigheid ontbreekt, grenzen worden genegeerd of contact wordt vermeden of gecontroleerd. Wanneer woede, pijnprojectie of grootheidsgevoel het overnemen.

Destructief wordt het vooral wanneer er geen innerlijke frictie voelbaar is: geen ongemak, twijfel of moreel spanningsveld over het eigen gedrag. Niet omdat iemand per se ‘slecht’ is, maar omdat er geen contact (meer) is met de diepere lagen van kwetsbaarheid, empathie of zelfreflectie. Die zijn vaak vroeg afgeschermd geraakt — uit noodzaak — waardoor gedrag onveranderd blijft, zelfs als het schade veroorzaakt.

Toch is ook bij mensen met deze dynamiek vaak sprake van een diepe innerlijke leegte, schaamte of een verleden van emotionele verwaarlozing. De vraag die ik zinvoller vind dan “is dit een stoornis?” is: wat probeert deze persoon te beschermen? En: wat was er ooit niet mogelijk om te ontvangen, te voelen of te zijn?

Hoe herken je het – in jezelf of in contact met een ander?

Misschien merk je het als je in contact met iemand steeds kleiner wordt. Of je voelt je leeggezogen, in de war, of je gaat jezelf aanpassen om erbij te horen. Of je herkent bij jezelf dat je je masker niet kunt laten zakken, dat je jezelf overschreeuwt, of dat je de pijn van het niet goed genoeg zijn maar blijft overschilderen met prestaties.

De sleutel ligt in het herkennen van het patroon zonder oordeel. In jezelf én in de ander.

Wat is er nodig?

Narcistische afweer verzacht niet door kritiek. Niet door confrontatie of ontmaskering. Ze verzacht door echtheid. Door respectvolle nabijheid. Door een veilige ruimte waarin het masker langzaam mag zakken, omdat het lichaam voelt dat het niet meer nodig is.

Lichaamsgerichte therapie kan hier heel ondersteunend in zijn. Omdat het lichaam de plek is waar deze patronen zich hebben vastgezet—en waar ook de heling begint. Niet via analyse, maar via voelen. Via contact. Via aanwezig zijn bij dat wat ooit niet gedragen kon worden.

Van verdediging naar verbinding

Wanneer we narcistische afweer gaan begrijpen als een beschermingsmechanisme, verandert het gesprek. Dan hoeven we niet meer te vechten of labelen. Dan kunnen we gaan luisteren. En misschien, heel langzaam, ontstaat er dan ruimte voor dat wat daaronder leeft: het kind dat ooit zo graag gezien had willen worden.

Niet om het beter te maken. Maar om het werkelijk te ontmoeten.

En als het wél destructief is?

Tegelijk is het belangrijk om te erkennen dat een relatie met iemand die sterke narcistische trekken heeft of lijdt aan een narcistische stoornis, vaak diep pijnlijk en verwarrend kan zijn. Het kan voelen alsof je steeds verder van jezelf verwijderd raakt. Alsof je gevangen zit in een web van macht, subtiele manipulatie of verwarring. Alsof je voortdurend probeert liefde te verdienen, ten koste van jezelf.

Voor de mensen die zich hierin herkennen, is het van belang om niet alleen te kijken naar de ander, maar ook liefdevol te onderzoeken: wat maakt dat ik me hier zo toe aangetrokken voel of in blijf? Vaak ligt hier een oud overlevingspatroon onder—een dynamiek die vertrouwd is geworden omdat we die eerder hebben ervaren, bijvoorbeeld in de relatie met een ouder of verzorger.

Dat maakt het niet jouw schuld, maar het wijst wél naar iets in jou dat nu misschien gezien en geheeld wil worden.

Soms is afstand nemen de enige manier om jezelf weer terug te vinden. Grenzen stellen, steun zoeken, jezelf losmaken uit een verstrikking die je uitput. En ook daarin is het lichaam een betrouwbare gids: het weet wanneer iets niet meer klopt, zelfs als je hoofd nog twijfelt.

Herken je iets van jezelf in dit verhaal? Of in je relaties?

In mijn praktijk werk ik met mensen die deze lagen in zichzelf willen herkennen, begrijpen en verzachten. Voel je welkom voor een sessie of een verkennend gesprek.

#narcisme #zelfcompassie #traumaheling #lichaamsgerichtepsychotherapie #narm #biodynamischepsychologie #therapiemetdiepgang

Narcissus was volgens de Griekse mythologie een mooie jongen waarop bergnimf Echo verliefd was. Hij beantwoordde deze liefde echter niet en zij kwijnde weg totdat alleen haar stem overbleef. Als straf voor zijn afwijzing van Echo liet Apollo hem verliefd worden op zijn eigen spiegelbeeld.